Publicatie in het Jaarboek 2019 nr. 25 van de Heemkundige Kring het Ambacht Maldegem pagina 311 t.m. 320 – auteur Marc Martens – waarvoor onze gewaardeerde dank – Camera Obscura
NOEL RYHEUL en 50 JAAR MALDEGEMSE FILMKES
Marc Martens
Tijdens de week van 19 tot 26 september 1969 had Maldegem-kermis er een attractie bij, en het was meteen een van de drukst bezochte: de eerste archieffilm Maldegem 1969. De film, van Maldegem-kermis 1968 tot Maldegem-kermis 1969 door Noël Ryheul gerealiseerd, werd een volle week lang geprojecteerd in het auditorium van de Zusters Maricolen. Hierop volgde een ononderbroken reeks tot de film Maldegem 1977-1978. Nu, 50 jaar verder, worden Noëls filmopnames veelvuldig bekeken via de eigen website www.camob.be en via Youtube.
Al van kindsbeen af was Noël Ryheul gefascineerd door het bewegende beeld. Met de hele klas, het eerste leerjaar in Sint-Kruis Brugge in 1948, een filmpje van Mickey Mouse gaan bekijken heeft een vonk geslagen voor een vuur van immer groeiende belangstelling in die richting. In die eerste fascinatie ging hij op pad met een geïmproviseerde camera, ineengeknutseld met een sigarenkistje, daarin een wekker voor de mechaniek en vooraan een grote dop als lens; daarmee legde hij in zijn fantasie in en rond het huis beelden vast van alledag. Jaren later werd in de praktijk, logischerwijze fotografie de eerste liefde. Daarvoor richtte Noël in 1959 zijn eigen donkere kamer in om met het ontwikkelen van de filmrolletjes en het afdrukken van de opnames het resultaat goed in de hand te hebben. Het bewegende beeld werd daar het verlengde van en heeft de fotografie mettertijd verdrongen.
“Dat filmen kwam voort uit een drang om dingen vast te leggen, mensen in beeld te brengen en ze op die manier een vorm van onvergankelijkheid mee te geven”, licht Noël toe.
“Filmen houdt, los van de techniek, een onderwerp in en een benadering of interpretatie”. Als er wat dat laatste betreft een voorbeeld moet gegeven worden van beïnvloeding, dan noemt Noël de Franse regisseur en cameraman Claude Lelouch en zijn film Un homme et une femme van 1966 met Anouk Aimée en Jean-Louis Trintignant in de hoofdrollen, die hem behalve om de acteerprestaties ook raakt vanwege de voor die tijd vlotte, ongewone en spontane camerabewegingen met lichte filmapparatuur.
“De idee om aan een film over Maldegem en zijn bewoners te beginnen was min of meer beginnen insijpelen door wat in die tijd Jan Van Rompaey met zijn enorm populaire donderdagse TV-programma Echo de Vlaamse huiskamers binnenbracht. Toen ik dan ergens in het voorjaar van 1968 een opnameploeg van de BRT door Maldegem zag lopen, wist ik: dat ga ik ook eens proberen”.
Noël raakte er steeds meer van overtuigd dat hij met de dagelijkse gebeurtenissen ‘om en rond de toren van Maldegem’ iets gelijkaardigs kon en moést proberen. Een soort dagboek aanleggen door kleine en grote, alledaagse en uitzonderlijke, plezierige en soms ook droevige gebeurtenissen in filmbeelden te vatten, met als acteurs de mensen uit het dorp in werk-, sport- of in feesttenue, en met daarbij ook veel aandacht voor kinderen in hun argeloosheid. Het decor: het straatbeeld en het landschap van Maldegem.
“Zo is het ook gegaan: met een Super 8-camera ben ik heel wat gaan filmen in Maldegem en later, sinds de gemeentefusies, ook in Adegem en Middelburg”.
“De realisatie van die film Maldegem 1969 was een ernstige onderneming. De sonorisatie ervan gebeurde met veel kunst- en vliegwerk aan de keukentafel; het tekstboek leverde de cameraman aan, Laurent Osaer leende er zijn stem voor. De openingsscène was voor die tijd redelijk spectaculair. Gefilmd in drukkerij Van Hoestenberghe, zag men een Vrij Maldegem van de persen rollen met over de volle breedte van de voorpagina Maldegem 1969. De film was nog amateuristisch, zoekend, maar het resultaat sloeg bijzonder goed aan bij een zeer talrijk opgekomen publiek. De mond-aan-mond-reclame deed haar werk, en veel mensen verlieten de zaal met de vraag “Ge gaat dat toch wel blijven doen?”
Zo is het inderdaad gegaan. De volgende vijf archieffilms, Maldegem 1970 (met daarin beelden van een optreden van Will Tura op 19 mei 1970 in de feesttent van de Sinksenjaaarbeurs op de markt) tot en met Maldegem 1974, werden gesonoriseerd door Eric Verstraete en ingesproken door zijn echtgenote Rita Viaene. Ze werden gedurende een hele week, met een deel 1 en een deel 2, vertoond in De Gilde, telkens voor een volle zaal. En ze waren ook dagenlang hét onderwerp van gesprek onder buren, op straat, in winkels en café’s.
Voor de daaropvolgende edities werd er steevast met dezelfde kleine, vaste groep gewerkt. Voor de sonorisatie stonden Louis Taeldeman, Elsie Meiresonne en Rose Marie Ryheul in, de warme radiostem van de commentaar was die van Jan Viaene. Voor het tekstboek bleef Noël zelf instaan.
“Op die manier en in die stijl heb ik een tiental jaren gewerkt. Ze resulteerden in de reeks Maldegem, een dorp om in te wonen. Na 1978 bleef voor de verscheidene remakes en compilaties dezelfde ploeg actief; de voorstellingen gebeurden toen ook opnieuw bij de Zusters Maricolen”.
Dit zeggend, wil Noël graag een posthume dank betuigen aan moeder Juliana, Godelieve Ballegeer, die zijn archieffilmerij altijd een warm hart heeft toegedragen. In zijn archief steekt nog een mooie foto met bloementuil en bedankkus voor haar!
En zo zijn op vandaag die eerste archieffilmen als een bewegend bidprentje geworden. Wie van Maldegem of een van de woonkernen of parochies is, zelf veel onder de mensen komt en graag zichzelf en zijn kennissen van acht, twaalf, twintig en ondertussen vijftig jaar geleden eens wil terugzien, heeft veel kans die tegen te komen op één of meerdere van de filmpjes en films die Noël Ryheul over even zovele jaren opnam met Maldegemnaars als hoofdrolspelers en figuranten. Af en toe geeft dat aanleiding tot een compilatie rond een belangwekkend thema. Zo werkte Noël er een uit rond de haast legendarische stoeten die door de Maldegemse straten trokken (Al onder de Weg van Maldegem ter gelegenheid van het verbroederingsweekend met Sinksen 1973, Sagen en Legenden met Maldegem-kermis 1988, de Millenniumstoet met Maldegem-kermis 2000, de herdersstoeten), rond de carnavalsvieringen en -stoeten doorheen de jaren, de herdenkingsvieringen en processies, en laatst, met Maldegem-kermis 2019, voor de tentoonstelling Deo Gratias een over de Zusters Maricolen in Maldegem en hun inzet en zorg voor de processies. Telkens heeft hij een publiek dat gefascineerd toekijkt, verrast zichzelf tegenkomt en enthousiast herinneringen ophaalt.
In Camera Obscura gingen occasioneel ook fototentoonstellingen door zoals, in samenwerking met de heemkundige kring, 100 jaar Molentje ter gelegenheid van Molentjes-kermis 1994, of in 2008 Maldegemnaars op expo 58, met daarin niet minder dan 320 foto’s, aangeleverd door 36 Maldegemnaren. Op die manier stelde Noël verscheidene keren de deuren van Camera Obscura open tijdens Open Monumenten- of Erfgoeddag.
Terloops: midden de jaren 60 van vorige eeuw becommentarieerden en illustreerden Noël en zijn broer Guido als GUNO ook een tijdlang de lokale politiek in Vrij Maldegem, althans, Noël hanteerde de schrijfpen, Guido als cartoonist de tekenpen.
In de loop der jaren heeft Noël ook een collectie opgebouwd, uniek in Vlaanderen en misschien wel in het land, van alles wat met fotografie en film te maken heeft, en daarmee in Camera Obscura aan de Oude Aardenburgse Weg een eigen museum uitgebouwd dat zowat uit zijn voegen barst. Hoofdmoot daarin vormen de honderden foto- en filmcamera’s, die respectievelijk ruim 150 en 100 jaar geschiedenis van foto en film documenteren. Er zijn mahoniehouten plaatcamera’s te zien, spionagecamera’s, de eerste polaroid, een 150-tal box-fototoestellen, de bakjes waarmee van einde de jaren 20 tot ver in de jaren 50 van vorige eeuw de traditionele familiekiekjes werden gemaakt…
“Veel van wat daarin staat is door mensen, bekenden en onbekenden, geschonken. Dat een toestel dat voor hen geen nuttige gebruikswaarde meer had, toch nog een tweede bestemming kon krijgen was voor velen als een soort geruststelling. Ik zal je een voorbeeld geven. Ooit tijdens een verbroederingsfeest kwam de toenmalige burgemeester van Wierden, Ane Lieuwen, bij mij op bezoek. De collectie in opbouw en het enthousiasme waarmee ik hem erover vertelde, moet een danige indruk gemaakt hebben op hem: zowat een jaar na zijn overlijden – hij is vrij jong, net geen 62 jaar oud, gestorven in 1997 – kwam de gemeentesecretaris van Wierden hier aanbellen met een collectie oude fototoestellen. Zo had meneer Lieuwen het gewild. Het geeft steeds een enorm warm gevoel van dankbaarheid als mensen iets komen afgeven dat voor hen geen nut meer heeft”.
Alles is minutieus en doordacht opgesteld en uitgestald in een geheel dat verlevendigd wordt prullaria, foto- en filmattributen allerlei en met daartussen, als waren het gastacteurs, in aangepaste stijl keurig aangeklede etalagepoppen. Over de kostumering, die telkens weer treffend de sfeer oproept van de periode of de scène waar naar gerefereerd wordt, voerde Noëls echtgenote Christine de regie. En bínnen die verzameling huist nog een andere, al helemaal unieke collectie van meer dan zeshonderd beeldjes van fotograferende of filmende figuurtjes in alle denkbare materialen, van verfijnd porselein tot ordinair plastiek. Meer dan honderd stuks speelgoed, ook weer in verband met fotografie en filmerij en speciaal bijgehouden voor jeugdig bezoek, completeren het geheel.
“Mijn waardevolste stuk? Niet zozeer waardevol in termen van geld, maar geschiedkundig, als erfgoed interessant: onder meer de Gaumont 35mm zaalprojector die destijds, is spreek over de jaren 1939 tot 1964, in de Schouwburg gebruikt werd voor de filmvoorstellingen. En verder de voorstelling van de etalagepoppen die visueel de geschiedenis van de fotografie vertellen anno 1900. Meer dan honderd super8 filmcamera’s liggen er in de verzameling, maar de Nikon- en Beaulieufilmcamera en in het bijzonder de Leicina Special waarmee ik de analoge archieffilms van 1968 tot eind 2006 heb ingeblikt zijn mij heel dierbaar. Het analoog filmen eindigde met het verdwijnen van de Kodak super8-film begin 2007, en toen vatte ook voor mij ook het digitale videotijdperk aan”.
Noël kreeg enkele keren zelf een filmploeg over de vloer. In juni 1996 bracht BRTN TV1 in Fienacolada een reportage over Camera Obscura, AVS TV bracht vijfmaal Camara Obscura op antenne: in 1995, 97 en 2007 voor De Zeeuw van Vlaanderen, in 2008 voor Kiosk en in 2015 voor een reportage Rond de toren.
In de loop van een halve eeuw heeft de techniek het beeld verfijnd en heeft de ervaring de stijl verrijkt, maar intentie en opzet zijn dezelfde gebleven.
Filmen heeft hij altijd met veel tact gedaan, zonder zich op te dringen en zonder de sensatie op te zoeken. Ambitieus, dat wel, maar ook nuchter, en met een fijn gevoel voor esthetiek.
In een interview, gepubliceerd in mei 2010 in Vrij Maldegem, wordt Noël “de Maldegemse beeldenvanger” genoemd. We nemen er gretig een passage uit over. We veranderden enkel de veertig uit de tekst van toen in vijftig voor vandaag. “Met zijn camera is hij het oog des volks. Briljant gemonteerde filmpjes die een verbazend vormelijk en visueel charisma uitstralen, dartelen rond in vijftig jaar gemeentelijk lief en leed. Al die jaren speelden Maldegemnaren een hoofdrol. Nooit herkauwend maar steeds opnieuw zichzelf aan het uitvinden. Noël zijn werk, hij haat het woord carrière, is kostbaar omdat het een deel van ons verleden openbaart. Een deel van wat we allen zijn, mensen met elk een eigen karakteristieke signatuur”. En nog een mooie zin: “Zijn beelden zitten vol spitsvondigheid en ongeziene charme, opgenomen in een sfeer van regionale roots. Eddy Merckx in de Marktstraat, in werktenue met als opschrift Molteni. Of Corry en haar Rekels op een podium in de Sinksenfeestentent, toen niet eens opgetutte schlager-zangeressen nog meenden wat ze zongen”.
Soms mijmert Noël over wat er na hem met zijn filmarchief zal gebeuren. Zijn antwoord daarop is steeds flegmatiek: “Après nous, le déluge”, na ons de zondvloed, zoals Madame de Pompadour, de maîtresse van koning Lodewijk XV van Frankrijk zei. Maar dat is dubbel. Er hebben zich in de recentste decennia publieke kanalen aangediend zoals YouTube, die veel verder reiken dan Maldegem, die zonder meer de hele wereld bestrijken, en waaruit om het even wie op om het even welk moment in de eigen huiskamer beelden kan opdiepen die hem of haar aanspreken, raken, verwonderen, doen mijmeren… De mogelijkheden die dergelijk kanaal biedt heeft Noël aangegrepen, hoewel het hem ook voor een hele klus heeft gezet: nog heel, heel veel te inventariseren, monteren, sonoriseren en digitaliseren.
De blog Camera Obscura Maldegem werd opgemaakt op 13 september 2009; op 13 september 2019, dag op dag 10 jaar later, had hij onder www.camob.be 603.510 videoweergaven op de teller staan, op 15 november 2019 waren het er niet minder dan 625.557, en dat voor maar liefst 2505 archieffilmpjes die op de YouTube-server te ontdekken zijn! In totaal werden tot op die laatste datum 4119 archieffilmpjes aangemaakt en opgeladen. Op de blog staan onder Categorieën tientallen mappen met meerdere honderden filmpjes die dagelijks worden aangevuld, herwerkt of verwijderd.
De mensen, vanzelfsprekend in de eerste plaats Maldegemnaren, weten de website dus te vinden en keren er geregeld naar terug. Niet te verwonderen: zo treffen ze er 11 keer de jongenschiro van Maldegem, 16 keer de meisjesgidsen, 8 maal de KSA op zomerkamp, filmde Noël 6 keer koninklijk bezoek aan Maldegem, zien we Marc Matthys achter de toog van het jeugdhuis in de Noordstraat met Willy De Cuyper, Eric Verstraete en Remi De Jaeger aan de andere kant, volgde hij 5 burgemeesters, 4 pastoors-deken en een pastoor, treffen we bij het verloren erfgoed onder meer de ophaler van melkbussen, klokkenluiders op de luizolder in Maldegems kerktoren, gaan we langs bij een bijenkorfvlechter, bezoeken we een vinkenzetting, maken we kennis met 17 honderdjarigen, vertoeven we 20 keer in Middelburg, ontmoeten we in Donk behalve de Klopperdans nog meester De Ceuninck, pastoor Van Avermaet, bakker Coene en Edgard De Roo, wonen we in de Bloemestraat het inkorven van de duiven bij…, zo is er de rubriek brandweer, stoomtrein, Canadees kerkhof, de Sint, fanfares…
Film maken zoals Noël doet is, behalve geschiedenis vastleggen, onvermijdelijk ook nostalgische gevoelens opwekken en bespelen. Zijn grootste voldoening is het applaus dat hij na openbare voorstellingen krijgt van zijn publiek, of in beperkte sfeer van de bezoekers van zijn museum. “Financieel gewin levert dat zeker niet op, en dat is ook mijn streven niet. Indien een voorstelling betalend is, dan gaat de opbrengst steevast naar een sociaal doel, vroeger naar het Sinterklaasfonds voor Gehandicapte Kinderen, maar nu sinds jaren naar het Kinderkankerfonds”.
Gevraagd één zaak te noemen die hij in de voorbije 50 jaar ingrijpend heeft zien veranderen, dan is zijn antwoord: “Eén zaak, maar met twee aspecten dan. Hoe het dorp verstedelijkt is en de bebouwing alom beslag legt op wat ik eerder als vredige natuur heb gekend, bos, akker- en weiland. En hoe daarmee de ziel en het karakter van het dorp, die ooit bestond uit de verbondenheid van zijn bewoners, verloren is gegaan. En wat er toen te filmen viel? Neem nu het bezoek van Koning Boudewijn in 1974. Een echt volksfeest was dat, spontaan, massaal bijgewoond. Vanaf café Den Ossekop tot op het gemeentehuis volgde ik de koning, of eerder: volgde de koning mij, want ik liep, zoals zo dikwijls, met mijn camera voorop, voorop én achteruit zeg maar, op den duur dichter bij de koning dan zijn lijfwachten, die mij lieten begaan. De spontaneïteit en hartelijkheid zowel van de kant van de vorst als vanwege het publiek: dat bestaat niet meer. We zijn te veel verwend nu. Brood en spelen. Alles gaat te gemakkelijk”.
Als het werk van Noël in één karakteristiek gevat moet worden, dan zou dat, met een begrip dat in de journalistiek vaak gebruikt wordt, ‘human interest’ kunnen zijn: “nieuws dat verbazing, vertedering, verwondering wekt, een glimlach losmaakt” zegt Wikipedia daarover. Beelden van human interest, ontstaan uit eerlijke, zuivere interesse voor de mensen uit zijn omgeving, zijn dorp, zijn groot-Maldegem.
Met het vastleggen op film van – voorlopig – 51 jaar gebeurtenissen in groot-Maldegem, heeft Noël Ryheul een wezenlijke, onschatbare bijdrage geleverd aan het vastleggen van de dorpsgeschiedenis. Zoals de lokale pers dat doet in geschreven verslagen, ondersteunen zijn beelden het collectieve geheugen van een gemeenschap. Nu in de geschiedschrijving ook de rol en bijdrage van de gewone man en vrouw steeds meer aan belangstelling wint, zijn de films van Noël Ryheul op zichzelf een stuk waardevol, te koesteren erfgoed aan het worden.
Van het belang ervan zijn de lokale cultuurwerkers zich bewust. Niet voor niets droegen ze hem al in 1994 voor als laureaat van de cultuur in Maldegem, en opnieuw in 2012. Ter gelegenheid van de 11-juliviering, werd Noël toen samen met Etienne Dhont gehuldigd als cultureel ambassadeur. Ook de lokale overheid onderkent het belang van zijn werk, dat méér is dan het resultaat van een hobby. Voor het 50 jaar documenteren van Maldegems geschiedenis werd Noël in 2018 andermaal gehuldigd. “Filmpjes van Noël Ryheul zijn voor het gemeentebestuur van Maldegem soms als een werkinstrument en een referentie gebruikt” wist burgemeester Marleen Vandenbussche toen mee te geven.
Het bestuur van heemkundige kring Het Ambacht Maldegem beseft maar al te goed de waarde van Noël Ryheuls documentaires, en besteedde graag enkele pagina’s aan deze compagnon de route. Samen met de leden hopen ze hem nog vele jaren en op vele manifestaties present te zien.
Nog een tip: de archieffilmpjes van Camera Obscura zijn te vinden op
www.camob.be , zie dan verder onder [Categorieën] en [Mappen]
www.youtube.com , input [camobmaldegem], gevolgd door input [volgnummer archieffilmpje] of input [referentiecode archieffilmpje]
Tekst © Copyright Heemkundige Kring Het Ambacht Maldegem – auteur Marc Martens
°
Bij eventuele publicatie mag het archieffilmpje niet ingekort, verknipt of samengevoegd worden. Het copyright label ‘camera obscura maldegem’ mag niet worden gewist. Commercialisering van een archieffilmje, of een fragment ervan, onder even welke vorm ook is niet toegestaan.
Camera Obscura Maldegem draagt zorg voor het gegeven dat de deelname aan het gepubliceerde en in het filmarchief gebrachte filmfragment vrijwillig is en geen schade toebrengt aan de in filmbeeld gebrachte personen.
Auteursrecht © Camera Obscura Maldegem.
Alle auteursrechten en databankrechten ten aanzien van de inhoud van deze uitgave worden uitdrukkelijk voorbehouden. Deze rechten berusten bij Camera Obscura Maldegem – de auteur Noël Ryheul 9990 Maldegem.
50 JAAR MALDEGEMSE FILMKES (50JF) https://www.camob.be/?p=2977 bijgewerkt op 2 augustus 2024 COR020824 FB020824
